Konstytucja 3 Maja

 

Konstytucja uchwalona 3 maja 1791 r. Przegłosowano ją i zaprzysiężono z pogwałceniem regulaminu sejmowego. Udział licznie zgromadzonej publiczności  w sali obrad, demonstracja tłumów na ulicach Warszawy i asysta wojska pod dowództwem oficerów  popierających reformę państwa, nadały uchwaleniu  nowej ustawy zasadniczej charakter rewolucji lub zamachu stanu dokonanego na forum sejmu.

Główne postanowienia:

- Zniesiono liberum veto. Uchwały miały zapadać większością głosów.

- Konstytucja zniosła podział na Koronę i Litwę.

- Zlikwidowano wolną elekcję, by obce mocarstwa nie mogły ingerować w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej przy wyborach króla. Tron polski dziedziczyli książęta sascy z dynastii Wettynów, potomkowie Augusta II Mocnego i Augusta III.

- Władzę wykonawczą oddano w ręce rządu zwanego Strażą Praw. Przewodniczył jej król. Ministrów kontrolował sejm. Polska stawała się monarchią konstytucyjną na wzór Anglii.

- Wprowadzono równouprawnienie ludzi o różnych wyznaniach, pozostawiając jednak Kościołowi katolickiemu uprzywilejowaną pozycję.

- „Religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolicka ze wszystkimi jej prawami (…). Że zaś taż sama wiara święta przykazuje nam kochać bliźnich naszych, przeto wszystkim ludziom jakiegokolwiek bądź wyznania pokój w wierze i opiekę rządową powinniśmy.”

- Zakazano magnatom posiadać  prywatne wojska; szlachta traciła prawo zawiązywania konfederacji; szlachcie bez majątku zabroniono udziału w sejmikach, aby pozbawić magnaterię asysty posłusznych klientów, zależnych od pańskiej łaski. Wszystko to oznaczało kres rokoszów i magnackiej anarchii.

- Mimo tych ograniczeń konstytucja uznawała stan szlachecki za podstawę Rzeczypospolitej.

- Mieszczanie uzyskali prawo nabywania majątków ziemskich i piastowania najwyższych urzędów. Ułatwiano  nadawanie szlachectwa bogatym i zasłużonym mieszczanom.

- Pozostawiono władzę szlachty nad chłopami. Konstytucja nie zniosła ustroju feudalnego. Na rzecz stanu chłopskiego poczyniono tylko pewne obietnice.

- Wszyscy mieli płacić podatki (szlachta 10% dochodów, mieszczanie i duchowieństwo 20% ).

- O siłach zbrojnych powiedziano: „Wojsko nic innego nie jest[jak] tylko wyciągnięta siła obronna i porządna z ogólnej siły narodu”. Zakładano, choć nie było to w konstytucji napisane, że armia polska będzie liczyć co najmniej 100 tys.